Odluku vlasti Beograda da se, povodom mera štednje, Oktobarski salon ubuduće održava svake druge godine, organizatori i kulturna javnost tumače kao njegovo gašenje. Slogan ovogodišnjeg, 55. po redu, Oktobarskog salona – Stvari koje nestaju – počinje da se odnosi na sam Salon, ali i šire na kulturu. Irina Subotić odluku o uštedi na kulturi i budućnosti manifestacije koja postoji preko pola veka vidi kao direktno uništavanje kulture^[1] i ovakvo viđenje je od posebnog značaja ako se ima u vidu da je Salon osnovan kao jedna od umetničkih manifestacija kojom se obeležava dan oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu. Prema Branislavu Dimitrijeviću, kustosu Salona, ista sudbina može zadesiti uskoro i BITEF i sve one kulturne manifestacije koje nisu ogledalo dve vladajuće ideologije u Srbiji – one koja umetnost i kulturu vidi isključivo kao pitanje nacionalnog identiteta, i neoliberalne ideologije koja ih vidi isključivo kao robu na tržištu.^[2] Kako Oktobarski salon nije ni jedno ni drugo, sledi mu gašenje. Smanjenje sredstava za Oktobarski salon i, generalno, za kulturu, u direktnoj je vezi sa smanjenjem javnog budžeta, što je posledica smanjenja potrošnje koja, preko poreza na dodatnu vrednost, najvećim delom puni budžet. Mere štednje podrazumevaju otpuštanje radnika iz javnog sektora, smanjenje plata i penzija, kao i smanjenje subvencija javnim preduzećima koje bi moglo prouzrokovati povećanje komunalnih usluga. One takođe utiču i na plate radnika u privatnom sektoru, tako da se pritisak na domaćinstva neminovno povećava i potrošnja građana opada. Time se i ekonomski osnovi za produkciju kulture smanjuju,^[3] dok se sredstva odvajaju za megalomanske projekte od kojih se očekuje da povećaju kapital u dugim rokovima.

Mia David-Zarić, direktorka Kulturnog centra Beograda i organizatorka Oktobarskog salona, smenjena je sa svojih pozicija upravo po donošenju odluke o promeni karaktera Salona od strane Skupštine grada koja se o promeni formata ove manifestacije nije konsultovala sa Odborom, formiranim od strane istog tela. Obaveze vršenja dužnosti direktora institucije kroz koju godišnje prođe preko milion evra predate su novom licu u roku od nepunih nedelju dana. Ovaj sled događaja Davidova vidi kao politički čin koji je posledica toga što je Salon tokom poslednje decenije postojanja primio međunarodni karakter, pevazilazeći lokalni i nacionalni.^[4] Međunarodni karakter su i pre 2004. godine poprimili BITEF i BEMUS u drugim oblastima, što omogućava sufinansiranje manifestacije iz inostranih fondova, što je pogotovo slučaj sa Oktobarskim salonom. Sa druge strane, izložbe Oktobarskog salona su poslednjih godina bile prikazane i publici u Sen Etjenu, Istambulu, Berlinu i Njujorku, dok najdugoročniji aspekt manifestacije predstavlja formiranje kolekcija u poslednjih nekoliko godina koja sada sadrži preko osamdeset radova 53 domaća i inostrana umetnika. Kako su saloni u istoriji bili preteča formiranja Muzeja moderne i savremene umetnosti, ova kolekcija predstavlja značajan kulturološki potencijal, kao i materijalni i simbolički kapital.

Kulturni centar Beograda smatra da je ovakvo donošenje odluke o bijenalnom održavanju Oktobarskog salona „autokratsko ukidanje funkcionalnog prostora za savremenu vizuelnu umetnost i kritičko mišljenje“.^[5] Upravo jedan od ovakvih prostora je projekat Razlike koji od svog osnivanja 2005. godine ima anualni karakter i spaja profesore Akademije umetnosti u Novom Sadu i studente diplomskih i postdiplomskih studija u kritičkom promišljanju socijalnih, ekonomskih, kulturnih i političkih vrednosti razlika.

Anualni ritam projekta pruža mogućnost učešća svim diplomcima, kao i ponovno učešće iz godine u godinu, ali prvenstveno održava kontinuitet u prisustvu mladih generacija umetnika na sceni i kritičkoj svesti. Kod velikog broja autora na ovogodišnjoj izložbi realizovanoj u okviru projekta, serijalnost i ritmičnost je osnovna likovna odrednica radova, čime se produbljuje i semantička vrednost kako samih radova, tako i manifestacija i projekata koji se održavaju iz godine u godinu. Serijalnost karakteriše radove Bojana Novakovića, Doris Milešević, Bojana Radenovića, Laure Limburger, Bosiljke Zirojević, Gorana Despotovskog, Ljubomira Vučinića, Nikole Macure, Dragutina Jegdića i Mladena Stojanovića, Aleksandre Ristić, Kosovske Simović, Aleksandre Dević i Nikole Radovića, Tamare Višković, Ekatarine Mitković i Ivane Lazić, Srđana Ilića, Danijele Tasić, Marijane Buljovčić, Stefana Stojanovića i Marije Sarvan, rad Etar Stanislava Drče, Aleksandra Ramadanovića i Miloša Čubrila, kao i radove Tamare Kokić, Vladimira Freliha i Dragana Matića, Jovane Končarević, Dubravke Lazić, Željka Mandića, Srđana Šarovića, Biljane Jevtić. Serijalnost je posebno izrazita u onim radovima koji su realizovani kao kompozicije od industrijski, serijski proizvedenih objekata poput plastičnih kanistera za benzin (Novaković), konzervi za hranu zapremine 400ml (Milešević), simulakruma hrane odštampanih na praznim tanjirima (Višković), ali i u digitalnoj animaciji komponovanoj od repetativnih elemenata (Dević i Radović).

Ponavljajući ritam elemenata i serijalnost u prezentovanim radovima ovih umetnika ne leži samo u nastojanju projekta da svim medijima omogući prezentancije u vidu prostornih instalacija, nego prvenstveno u nužnosti kontinuiteta da bi se stvorio zajednički korpus vrednosti za radove i stvaralaštvo svih umetnika koji su učestvovali. Među tim zajedničkim vrednostima koje su upravo kontinuitet i ponavljanje, svako odstupanje od postojećeg – vremenskog i prostornog – ritma se ističe kao drastična razlika, praktično kao prekid. Ponavljanje likovnog elementa deo je kompozicije instalacije Kristine Oparušić koja koristi kombinaciju videa i objekata svedenih na dve boje – belu i nijanse roze. Serijalnost u radu Srđana Đurića nije posledica brojnosti elemenata koje koristi, nego procesa konstrukcije celovitog prikaza unutrašnjosti instalacije medveda Flolentijna Hofmana, u kojoj je Đurić bio „zarobljen“ sat vremena dok tehničari nisu postavili instalaciju na potpornu konstrukciju. Hofmanov narandžasti medved sa cigaretom, visok 15 metara, bio je postavljen ispred Muzeja savremene umetnosti u okviru MAD festivala u Beogradu, a mnoštvo dokumentarnih fotografija Srđana Đurića stvara kolaž koji iznutra prikazuje konstrukciju u nastajanju iz mnogo uglova gledanja.

Specifičan ugao gledanja na video rad Andree Boroš omogućava zaseban black box koji je umetnica konstruisala kako bi omogućila posetiocima da legnu i opuste se dok gledaju video rad koji promiče iznad njih. Intimistički obojena je i instalacija Simona Hudolina, koja je zapravo zasebna izložba u izložbi u okviru cele postavke, postavljena u zasebnoj prostoriji. Koristeći objekte kao najčistije materijale u velikom broju postojećih medija, Hudolin kroz reference prema avangardi stvara minimalističku in situ instalaciju od fotografija, geometrijskih parčadi stiropora, belih najlon kesa na kojima je intervenisao grafitom izvlačeći paralelne linije i printova, u koju uvodi gledaoca. Konceptualna i minimalistička, u osnovi bela, je i instalacija Sanje Stvorcove koja koristi pravougaoni oblik bloka i ogledala, u kombinaciji sa krugom – emajliranim lavorom – da bi stvorila likovno pročišćenu i simbolički snažnu sliku. Instalacija Kristine Palanjuk je u istoj meri likovno pročišćena, spajajući stihove Vladislava Petkovića Disa ispisane na zastoru kod zaglavlja praznog dečjeg krevetića i asocijacijama koje pesma o izgnanstvu može imati sa društvom u kojem je emigracija svakodnevno u porastu.

Na instalacije se fokusiraju i Milan Perišić, Marija Jevtić, Sanja Janković, Dragan Jankov i Lidija Marinkov Pavlović, dok je rad Stanimira Miličića možda najbliži skulpturi na ovogodišnjem projektu. Video-instalacijama se okreću Jelena Rezač, Irena Kovač, Nikola Nikolić, Dragana Rađenović i Darko Aćimović, a fotografija je kao medij bila zastupljena kroz radove Jadranke Orelj, Predraga Uzelca, Andree Mernjik i Kosovke Simonović. Digitalne grafike su izložili  Milica Denković, Marija Cvetković, Igor Lukić, Vladimir Stašuk, Biljana Jevtić (grafičke komunikacije i dizajn), Danica Jevđović i Katarina Tranavčević.

Ove godine su kao i prethodnih, u okviru projekta prezentovani i radovi u domenu performansa, kao i rad studenata sa muzičkog Odseka akademije umetnosti, dok u konstelaciji skorašnjih događaja upečatljivu poruku nosi instalacija Sonje Jo, „Hvala što ste dali šansu umetničkom delu“ čiji najveći deo čini crna zavesa koja omeđuje prostor dovoljan za jednog čoveka koji nepomično stoji. Taj omeđeni, skučeni, zatamnjeni prostor govori o smanjenju horizonta kulturne produkcije i kapaciteta koji je ostao umetnicima na raspolaganju, ali još upečatljivije svedoči o visokoj (samo)svesti mladih umetnika o tom stanju u kojem delaju.

 

^[1] U: Zoran Glavonjić, „Đonom na kulturu: Populizmom protiv Oktobarskog salona“, 30.10.2014, <http://www.slobodnaevropa.org/content/djonom-na-kulturu-populizmom-protiv-oktobarskog-salona/26666578.html>, pristupljeno 02.11.2014.
^[2] Isto.
^[3] Za opširniju analizu, videti: Marko Miletić, „Stvari koje nestaju: plate, penzije i Salon“, Mašina: proizvodnja društvene kritike, 4.11.2014, <http://www.masina.rs/?p=558>, pristupljeno 4.11.2014.
^[4] Videti: Mia David, „Stvari koje nestaju – ili zašto sam dala ostavku“, Danas, 30.10.2014, <http://www.danas.rs/danasrs/kultura/stvari_koje_nestaju__ili_zasto_sam_dala_ostavku.11.html?news_id=291676>, pristupljeno 02.11.2014.
^[5] Saopštenje za javnost Kulturnog centra Beograda povodom Odluke o promeni statusa Oktobarskog salona, 28.10.2014, <http://www.kcb.org.rs/OProgramima/Oktobarskisalon/Oktobarskinajava/tabid/1093/AnnID/2947/language/sr-Latn-CS/Default.aspx>, pristupljeno 28.10.2014.