Pokrenut 2005. godine, novosadski projekat Razlike likovnog umetnika i profesora na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, dr Gorana Despotovskog, našao je inicijalni impuls u težnjama konceptualnog stvaraoca Mikelanđela Pistoleta da istražuje oblasti socijalnih, kulturnih, političkih i ekonomskih vrednosti razlika putem novih likovnih praksi. Umetnički koncepti razvijeni u okviru Razlika u prethodnih trinaest godina bliski su idejama grupe Arte povera osnovane krajem sedme decenije XX veka, čiji su članovi promovisali rad sa svakodnevnim objektima, unosili predmete iz prirode i intimnog okruženja u umetnost i okretali se performansu, proširenoj skulpturi i interaktivnoj instalaciji kako bi uključili publiku i izazvali njenu reakciju. Ideje pomenutog italijanskog pokreta lako su nalazile put do stvaralaca koji su svoju kreativnost pokušavali da ispolje u društvima obeleženim dugotrajnim krizama, baš kao i do mladih umetnika koji su stasavali u tranzicionoj Srbiji.

Začet u institucionalnom okrilju Akademije umetnosti u Novom Sadu i prvi put prezentovan u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine, projekat Razlike pokušao je da, kroz dijaloge, interaktivne radionice i kreativne sadržaje, motiviše razvoj kritičkog odnosa pojedinca (kako umetnika tako i publike) prema društvu u kome živi. Od početka postojanja, on je baziran na svojevrsnom sjedinjavanju svih umetničkih oblasti, na učešću sva tri departmana Akademije umetnosti, interakciji studenata i profesora, udaljavanju od klasičnih formi likovnog izražavanja i favorizovanju eksperimentalnih umetničkih praksi. Upravo ovde očigledan je uticaj Pistoletovog univerzitetskog angažmana tokom devedesetih godina prošlog veka na Akademiji lepih umetnosti u Beču, gde je pokušao da destabilizuje utvrđene podele na umetničke discipline, kao i da ukine hijerarhijski odnos između studenata i profesora. Poput Pistoletovog Umetničkog projekta (1994) koji je, povezujući kreativce iz različitih sfera delovanja (industrijske proizvodnje, ekonomije, politike, kulture), učinio poroznim granice između života i umetnosti posredstvom manifesta, javnih debata, tribina i izložbi, tako i učesnici projekta Razlike teže da, kroz obilaske lokaliteta i eksperiment, emancipuju pojedinca i izmene preovlađujuću pasivnu ulogu recipijenata umetnosti. Despotovski nastoji da sprovede u delo ideju o “umetnosti kao mestu susretanja”, da izložbu Razlika pretvori u specifično polje odnosa i da projekat zasnuje na susretu koji traje, a koji se prema rečima teoretičara umetnosti i kustosa Nikole Burioa može definisati kao “materijalizam slučajnih susreta”.

Podstičući umetnike različitih profila na međusobnu saradnju, kao i konstantno težeći da privuče i aktivira što veći broj posmatrača, Pistoleto postavlja intersubjektivnost u samo središte umetničke prakse. Despotovski, slično, insistira na preplitanju likovnih umetnosti, muzičkog, scenskog i filmskog izraza, kako bi završnu izložbu svog projekta organizovao poput velikog kolaborativnog performansa koji treba da postane estetski predmet za dalju analizu i proučavanje. S tim u vezi, sistematsko objavljivanje kataloga, kao i arhiviranje građe u okviru naučnog projekta Kulturološki identiteti u umetničkoj produkciji Akademije umetnosti Univerziteta u Novom Sadu, predstavljaju značajan korak u čvršćem vezivanju Razlika za polje teorije umetnosti, ukazujući na neophodnost buduće diskurzivne analize ove manifestacije. Time se veliki broj umetničkih radova – koji su u okviru projekta samo započeti ili su u kasnijim, samostalnim autorskim opusima naknadno zaokruženi – čuva i čini dostupnim za buduće generacije teoretičara i istoričara umetnosti.

Za vreme dosadašnjeg dvanaestogodišnjeg trajanja Razlika učesnici su se upućivali ka napuštenim fabričkim postrojenjima zatvorenim u doba tranzicije (“Novkabel”, Novi Sad, 2007); izvodili su performanse u Univerzitetskoj biblioteci “Svetozar Marković” u Beogradu 2010; povezali se s filmskim festivalom Cinema City 2016. godine; izvodili akcije, scenske nastupe, predstavljali interaktivne instalacije i video radove u Zrenjaninu (2011), Slavonskom brodu u Hrvatskoj (2013), Inđiji (2016), Beogradu (2017). Na taj način oni su proširili kreativni prostor sopstvenog delovanja, preispitujući učinke akcija i domete interakcija u različitim tipovima kulturnih institucija. Mnogobrojne interaktivne realizacije u prethodnoj deceniji istraživale su odnos između ljudi i okruženja, motivišući posmatrača da zakorači u prostor alternativne društvenosti u kojem su uspostavljeni modeli koji omogućavaju susret s novim tehnologijama, prevazilaženje straha od sistema nadzora i kontrole kretanja, neposredno iskustvo beskućništva, razmišljanje o uslovnim slobodama, toleranciji i kulturi koja je marginalizovana. U svakom od konkretnih slučajeva publika je učestvovala u funkcionisanju jednog mehanizma čime su umetnici potvrđivali da im “nije najvažnija individualna emancipacija, već interhumana komunikacija i emancipacija relacione dimenzije našeg postojanja.” Imajući u vidu da su Razlike godišnji festival vizuelnih umetnosti koji favorizuje nove likovne medije, a pre svega, prostorne, interaktivne i video instalacije, onda ne čudi što izložena dela odbacuju fiksiranost u vremenu i prostoru, nastaju in situ i od jeftinih materijala. Najčešće efemernog karaktera, one teže da isprovociraju reakciju publike i probude svest o ukidanju privilegovanih pozicija u umetnosti, i šire, društvenoj zajednici. Kratkotrajnost manifestacije usklađena je s brzinom življenja, i upućuje na važnost jednovremene kolektivne akcije s ciljem otkrivanja akutnih problema okruženja u kome se živi.

Nakon značajne saradnje s Muzejom savremene umetnosti Vojvodine, od 2010. godine Razlike počinju da tragaju za nedovoljno istraženim delovima grada i osvajaju Studentski kulturni centar “Fabrika”, koji je svojim urbanim duhom i nepretencioznošću gotovo osam godina bio laboratorija za eksperiment i zona nesputane komunikacije s publikom. Posle niza godina uspešne saradnje s “Fabrikom”, a u uslovima smanjenog ulaganja u kulturne manifestacije koji su primoravali organizatora da iz godine u godinu redukuje budžet projekta, sudbina Razlika bila je dovedena u pitanje. Očekivana realizacija u junu 2018. godine je izostala i, tek je uz naknadnu podršku Fondacije NS 2021 i uz veliki entuzijazam pojedinaca, ovogodišnje izdanje konačno spremno za predstavljanje publici, u periodu od 27. decembra 2018. do 5. januara 2019. godine. Izabrana je nova lokacija: postrojenja Svilare u Kosovskoj ulici u Novom Sadu. Baš kao što je Pistoleto osnovao Cittadellarte u napuštenoj fabrici vune u rodnom gradu Bijela u Italiji, 1998. godine, tako se Razlike ove godine organizuju u nekadašnjoj fabrici za bojenje svile, u kojoj će učesnici predstavljati dela po principima savremenih izlagačkih praksi, unapređujući i razvijajući svoj kreativni potencijal. Kao i ranije, na izložbi dominiraju eksperimentalni i video radovi, performansi i hibridne vizuelne forme koje omogućavaju prekoračenje granica i kretanje ka novim vidovima međuljudskih relacija.

U Pistoletovom tekstu Cittadellarte and its “Uffizi” (2002) ispisane su osnovne teze njegove filozofije na kojima počiva i vrednosni sistem Razlika: politika – voleti razlike; komunikacija – ja sam drugi; obrazovanje – tehničko znanje i imaginativne prakse; rad – motivacija; religija – eliminisati podele i sačuvati razlike. Iako je svestan činjenice da je teško proceniti da li su ciljevi projekta ostvareni u prethodnim godinama, svojom istrajnošću u radu Goran Despotovski potvrdio je da se rukovodi Burioovim stanovištem po kome “uspešno delo uvek teži nečem višem od pukog postojanja u prostoru; ono se otvara za dijalog, raspravu, onu formu interhumanog sporazumevanja koju je Marsel Dišan nazvao koeficijentom umetnosti i koja predstavlja proces koji se odvija u vremenu, dakle, sada i ovde.” Velika zainteresovanost publike, makar i za jednokratnu interakciju sa izloženim delima, dokazuje da Razlike zauzimaju sve istaknutije mesto na savremenoj umetničkoj sceni Vojvodine, da postaju mesto za razvoj novih stvaralačkih praksi i prostor u kojem se “stiču, mešaju i razvijaju raznovrsni oblici društvenosti.” Upravo zato, bez obzira na kašnjenje, važno je što se projekat Razlike održava i ove godine, nesumnjivo dokazujući da postoji energija koja održava umetnički plamen i ne dozvoljava mu da se ugasi.